Rodzaje głosów: jak powinna wyglądać karta do głosowania?
Istotnym elementem systemu głosowania dla budżetu obywatelskiego jest rodzaj głosów za pomocą których wyborcy wyrażają preferencje. Rodzaj głosów mówi o tym jak zaprojektowana jest karta do głosowania. Istnieje kilka rodzajów głosów, które są powszechnie używane przez miasta:
- Głosowanie przez aprobaty (przykładowo, wyborca może zagłosować na co najwyżej 10 projektów). Ten rodzaj głosowania jest przez nas rekomendowany. [więcej]
- Głosowanie w skali (przykładowo, wyborca ma 10 punktów które może dowolnie porozdzielać pomiędzy projekty; w szczególności może przyznać kilka punktów jednemu projektowi). Ten rodzaj głosowania jest również przez nas rekomendowany. [more]
- Głosowanie z limitem budżetu (wyborcy mogą zagłosować na dowolną liczbę projektów, o ile łączny koszt tych projektów nie przekracza dostępnego budżetu). Ten rodzaj głosowania nie jest przez nas rekomendowany. [więcej]
- Lista rankingowa projektów (na przykład, głosujący mogą uszeregować 3 projekty w kolejności od najbardziej do najmniej preferowanego). Ten rodzaj głosowania nie jest przez nas rekomendowany. [więcej]
Metoda równych udziałów jest kompatybilna ze wszystkimi tymi rodzajami głosów, zatem miasta mogą wybrać ten rodzaj, który najlepiej odpowiada ich potrzebom. W dalszej części omawiamy zalety i wady każdego z tych rodzajów głosowania.
Rekomendujemy głosowanie przez aprobaty, ponieważ jest to najbardziej powszechny rodzaj głosowania dla budżetów obywatelskich, bardzo łatwo go zrozumieć i łatwo oddawać głosy. Głosowanie w skali jest dobrą alternatywą, która pozwala wyborcom na wyrażanie swoich preferencji w sposób bardziej precyzyjny.
Na Wikipedii dostępna jest lista miast przeprowadzających wybory w ramach budżetu obywatelskiego. Lista ta zawiera również rodzaje głosów, które są używane w poszczególnych miastach.
Głosowanie przez aprobaty (rekomendowane)
W głosowaniu przez aprobaty wyborca wskazuje określoną liczbę projektów, które popiera (aprobuje). Jest to najczęściej spotykany rodzaj głosowania w budżecie obywatelskim.
- Zaleta: ten rodzaj głosowania jest łatwy do zrozumienia; oddawanie głosów jest proste i wygodne.
- Zaleta: metodę równych udziałów najłatwiej jest wyjaśnić właśnie dla głosowania przez aprobaty.
Maksymalna liczba projektów, na które może zagłosować wyborca
Większość miast narzuca limit na maksymalną liczbę projektów, na które wyborca może zagłosować.
- Maksymalnie 15 projektów: Warszawa (projekty dzielnicowe, od 2020)
- Maksymalnie 10 projektów: Warszawa (projekty ogólnomiejskie, od 2020), Lyon (2022)
- Maksymalnie 5 projektów: Warszawa (2015), Łódź (2017-21), Cambridge MA (2016–21), Nowy Jork (2015–19), Montreal (2021), Paryż (2015–17)
- Maksymalnie 4 projekty: Paryż (2018–19)
- Maksymalnie 3 projekty: Tuluza (2022), Mediolan (2018), Rzym (2019), Gdynia (2020–21)
Zalecamy wyższy limit, aby wyborcy, którzy popierają wiele projektów mogli w pełni wyrazić swoje preferencje.
Inną możliwością jest to, aby nie narzucać żadnego ograniczenia na maksymalną liczbę projektów, na które wyborca może zagłosować. Ma to kilka zalet:
- Wyborcy, którzy popierają wiele projektów, mogą zagłosować na wszystkie z nich.
- Gdy wprowadzamy odgórny limit, niektórzy wyborcy mogą czuć się zmuszeni do wykorzystania każdego dostępnego głosu; bez limitu można tego uniknąć.
- Zauważmy, że ze względu na konstrukcję metody równych udziałów, wyborcy nie są uprzywilejowani gdy głosują na więcej bądź mniej projektów. Każdy wyborca otrzymuje tę samą ilość umownych środków bez względu na to na ile projektów głosuje.
Minimalna liczba projektów, na które wyborca może zagłosować
Niektóre miasta wprowadzają również oddolne ograniczenie na to na ile co najmniej projektów wyborca musi zagłosować aby jego głos był ważny. Przykładowo, w Lozannie (w 2022) i w Tuluzie (w 2019) każdy wyborca był zobowiązany aby zagłosować na co najmniej trzy projekty.
Zaletą takiego oddolnego ograniczenia jest to, że wyborcy będą poniekąd zmuszeni aby przejrzeć całą listę projektów. Niektórzy wyborcy mogli chcieć zagłosować tylko na jeden projekt, o którym słyszeli. Tacy wyborcy aby zagłosować będą musieli przyjrzeć się również innym projektom. Ponadto, gdy wyborca głosuje na kilka projektów, metoda równych udziałów ma większą szansę aby uwzględnić jego preferencje, zwłaszcza jeżeli jego ulubiony projekt nie zostanie wybrany.
Wadą takiego rozwiązania jest to, że dla niektórych wyborców (np. takich, którzy popierają tylko jeden ze zgłoszonych projektów) może być frustrujące, że są zmuszani do głosowania na projekty, których nie chcą popierać.
Głosowanie w skali (rekomendowane)
Głosowanie w skali polega na tym, że wyborcy mogą przyznawać projektom punkty. Wyborca może przyznać więcej punktów tym projektom, które silniej popiera. Istnieją dwie główne odmiany głosowania w skali. Różnią się tym, czy wprowadzamy ograniczenie na całkowitą liczbę punktów, które wyborca może przyznać popieranym projektom.
Ustalona liczba punktów do podziału
W tym przypadku zakładamy, że wyborca ma określoną liczbę punktów (na przykład 10 punktów) które może rozdzielić na projekty. Wyborca może np. przyznać wszystkie 10 punktów jednemu projektowi, albo przyznać po 1 punkcie 10 różnym projektom; może też wybrać dowolną inną kombinację, np. przyznać po 1 punkcie 6 projektom, a po 2 punkty 2 innym projektom.
Ten wariant głosowania najczęściej bywa nazywany głosowaniem kumulatywnym i jest on używany przez kilka miast:
- Częstochowa: każdy wyborca rozdziela 10 punktów
- Tuluza (2019): wyborca rozdziela 7 punktów, ale jednemu projektowi może przyznać co najwyżej 3 punkty.
- Strasbourg (2019, 2021): wyborca rozdziela 5 punktów
- Gdańsk (2016–22): wyborca rozdziela 5 punktów
Zaletą tego rodzaju głosowania jest to, że wyborcy mają dużą swobodę w wyrażaniu swoich preferencji. Wyborcy, którzy silnie popierają pewne konkretne projekty mogą przyznać im większą liczbę punktów. Wyborcy, którym podoba się wiele zgłoszonych projektów, mogą przyznać każdemu z nich po jednym punkcie.
Rekomendujemy, aby zachęcać wyborców do tego, aby przyznawali punkty kilku projektom (np. wprowadzając odpowiednie limity). Jeśli poprą tylko jeden projekt, a ten projekt nie wygra, to ich głos nie będzie miał żadnego wpływu na wynik wyborów.
Dowolna liczba punktów do podziału
Alternatywnie, możemy nie wprowadzać limitu na to ile sumarycznie punktów wyborca może przyznać projektom. W tym wypadku wyborca może przyznać każdemu projektowi dowolną liczbę punktów z ustalonego zakresu. Wtedy mówimy o głosowaniu punktowym. Przykładowo, wyborca może przyznać każdemu projektowi od 0 do 5 punktów. Jest to podobne do 5-gwiazdkowego systemu oceny używanego w takich serwisach jak Amazon lub Google Maps.
Metoda równych udziałów jest kompatybilna zarówno z głosowaniem punktowym jak i z głosowaniem kumulatywnym.
Głosowanie punktowe, w czterostopniowej skali, jest np. używane w Paryżu (2021–23).
Głosowanie z limitem budżetu
Głosowanie z limitem budżetu jest podobne do głosowania przez aprobaty.
Zamiast limitu na maksymalną liczbę projektów na którą wyborca może zagłosować, wprowadzamy limit na całkowity koszt projektów na które wyborca może zagłosować.
Jest to rozwiązanie stosowane przez wiele miast, w szczególności Madryt i Barcelonę. Głosowanie z limitem budżetu jest domyślnym rodzajem głosowania używanym w systemie decidim .
Zaletą tego systemu jest to, że wyborcy zwracają większą uwagę na koszty projektów.
Nie rekomendujemy głosowania z limitem budżetu, z następujących powodów:
- Gdy zgłoszonych jest wiele tanich projektów, wyborcy mogą czuć się zobligowani aby zagłosować na wiele z nich (tak aby wykorzystać limit budżetu), co wymaga sporego wysiłku.
- Jeżeli niektóre zgłoszone projekty są bardzo drogie, wyborcy mogą nie być w stanie głosować na wszystkie projekty, które popierają.
Warto jednak zaznaczyć, że metoda równych udziałów jest również kompatybilna z głosowaniem z limitem budżetu. W takim przypadku działa tak samo jak dla głosowania przez aprobaty.
Lista rankingowa projektów
Niektóre miasta pozwalają wyborcom najpierw wybrać pewną liczbę projektów (zwykle 3–5), a następnie uszeregować te projekty od najbardziej do najmniej popieranego. Przykładowo, w Krakowie (2019–21) każdy głosujący wybiera 3 projekty i szereguje je: projekt na pierwszej pozycji otrzymuje 3 punkty, a kolejne dwa otrzymują odpowiednio 2 punkty i 1 punkt.
Nie rekomendujemy tego rodzaju głosowania. Uważamy, że lepiej jest pozwolić głosującym samodzielnie rozdzielać punkty, zamiast zmuszać ich do przydzielania punktów zgodnie z rankingiem. Dodatkowo, interfejs użytkownika (drag-and-drop) dla głosowania rankingowego jest dla wielu wyborców mniej intuicyjny.
Niemniej, metoda równych udziałów jest kompatybilna z głosowaniem rankingowym. Wynika to z tego, że każdy ranking możemy skonwertować do głosowania w skali. Przykładowo, w Krakowie taka konwersja przydziela projektom punkty z zakresu 3-2-1 . Brest (2022) używa takiego samego systemu głosowania jak Kraków. Gdynia (2016–19) używała konwersji do zakresu 5-4-3-2-1 (czyli każdy wyborca przedstawiał tam ranking 5 projektów). Nowa Południowa Walia (2019) używała konwersji do zakresu punktów 10-5-3-2-1.
Nie ma obiektywnego kryterium mówiącego który system przeliczania rankingów na punkty jest lepszy.
Głosowanie tylko na jeden projekt
Niektóre miasta stosują system, gdzie wyborca może zagłosować tylko na jeden projekt.
Stanowczo odradzamy taki system głosowania, ponieważ w tym systemie wyborcy nie mogą wyrazić swoich preferencji w sposób, który przekazywałby wystarczająco dużo informacji. Głosy wielu wyborców nie są brane pod uwagę. Ponadto głosy niejednokrotnie rozpraszają się, co sprawia, że wybierane są projekty cieszące się niskim poparciem. Ten format głosowania jest również dyskryminujący w stosunku do mniejszych projektów, ponieważ wyborcy częściej głosują na te większe.
Porównanie rodzajów głosowania
Łatwość użycia
Benadè et al. (2022) przeprowadzili eksperyment z udziałem 1800 uczestników (rekrutowanych za pośrednictwem Amazon Mechanical Turk). Celem eksperymentu było porównanie różnych rodzajów głosowania dla budżetu obywatelskiego. Autorzy stwierdzili, że głosowanie przez aprobaty (w wariancie, w którym prosimy każdego wyborcę o zagłosowanie na konkretną ustaloną liczbę projektów) było najłatwiejsze w użyciu z punktu widzenia uczestników eksperymentu. Poniższy wykres pokazuje, ile czasu zajęło uczestnikom badania zagłosowanie dla każdego z rodzajów głosowania.
W badaniu tym głosowanie przez aprobaty polegało na zagłosowaniu na dokładnie 5 projektów, głosowanie w skali polegało na rozdzieleniu 100 punktów, a głosowanie rankingowe na uszeregowaniu wszystkich projektów (10 lub 20).
Benadè et al. (2022) zapytali również uczestników badania o to jak łatwe było dla nich głosowanie. Autorzy wyciągnęli następujące wnioski: „[Głosowanie w skali] zostało ocenione jako dość łatwe w użyciu, mimo że zajmowało relatywnie więcej czasu. [Głosowanie przez aprobaty] zostało ocenione jako znacząco łatwiejsze w użyciu niż wszystkie inne rodzaje z wyjątkiem [głosowania w skali]." Uczestnicy, którzy głosowali przez aprobaty przyznali również najwyższy wynik zgodności przy odpowiedzi na pytanie „Jak dobrze ten rodzaj głosowania pozwolił wyrazić Twoje preferencje?"
Wpływ formatu głosów
Badania eksperymentalne i wyniki symulacji sugerują, że w przypadku liczenia głosów za pomocą metody równych udziałów wybór konkretnego rodzaju głosowania spośród tych, które rekomendujemy, ma stosunkowo niewielki wpływ na wynik wyborów. Dlatego wybór odpowiedniego formatu głosów nie jest kluczowy. Może to sugerować, że warto wybrać rodzaj głosowania, który jest najłatwiejszy w użyciu, czyli głosowanie przez aprobaty.